… θρησκευτικός φυσικά. Γιατί πώς να το κάνουμε, το γλέντι το έχουμε στο αίμα μας και μπορεί μεν να μην είμαστε και πολύ της εκκλησίας αλλά το σωστό να λέγεται: ο γάμος είναι υπόθεση της εκκλησίας.

Και αν το θέμα των ταυτοτήτων ήρθε και πέρασε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, ό,τι πάει ν’ αγγίξει άλλα πεδία πιο σύνθετα από μία απλή αναγραφή ή μη σε ένα κρατικό έγγραφο, εκεί το θέμα περιπλέκεται. Και ανάθεμα σε όποιον προσπαθήσει να δώσει μια άλλη οπτική γωνία στο θέμα.

Όπως ο κύριος Δαφέρμος για παράδειγμα, ο οποίος πριν από δύο χρόνια είχε την ατυχή έμπνευση να κάνει μια δήλωση σύμφωνα με την οποία ο πολιτικός γάμος θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικός και προαιρετικός ο θρησκευτικός. Για να γλιτώσει την κατακραυγή έσπευσε να διευκρινίσει ότι και ο ίδιος θα θεωρούσε αδιανόητο να δει το παιδί του να ανεβαίνει τα σκαλιά του δημαρχείου. Δεν τη γλίτωσε όμως γιατί ακολούθησε ένας καταιγισμός διαμαρτυριών από συμπολίτευση και αντιπολίτευση, ηθοποιούς και μαϊντανούς των παραθύρων. Όλοι υπέρμαχοι της εκκλησίας, φυσικά.

Προαναγγελθείσα αποτυχία

Προαναγγελθείσα γιατί και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου, που το 1982 πέρασε στη Βουλή μια «προωθημένη», σε πολλά σημεία, όπως η διατήρηση του πατρικού επωνύμου για τις γυναίκες, τροποποίηση του αστικού κώδικα (Ν1250/1982), οδήγησε μετά από χρόνια την Δήμητρα Λιάνη στα σκαλιά της εκκλησίας και όχι του δημαρχείου.

Ο αστικός κώδικας ο οποίος άλλαξε για να συμβαδίζει με τη συνταγματική επιταγή για την ισότητα των δύο φύλων προβλέπει (άρθρο 1376) ότι «ο γάμος τελείται είτε με τη σύγχρονη δήλωση των μελλονύμφων ότι συμφωνούν σ’ αυτό (πολιτικός γάμος) είτε με ιερολογία από ιερέα της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας ή λειτουργό άλλου δόγματος ή θρησκεύματος γνωστού στην Ελλάδα». Στην τρίτη παράγραφο διευκρινίζει ότι «Η τέλεση πολιτικού γάμου δεν εμποδίζει την ιερολογία του ίδιου γάμου κατά τη θρησκεία και το δόγμα των συζύγων». Σε αυτό το άρθρο βρίσκεται η αιχμή του δόρατος. Γιατί μετά από μεγάλες αντιδράσεις της εκκλησίας, εκείνη την εποχή, ο πολιτικός γάμος δεν καθιερώθηκε ως υποχρεωτικός όπως γίνεται στο σύνολο των χωρών της Ευρώπης αλλά νομοθετήθηκε ως ένας από τους δύο τρόπους. Η ευθύνη εδώ είναι καθαρά του νομοθέτη, της εκτελεστικής εξουσίας και για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, του ΠΑΣΟΚ, που υποκύπτοντας και σε εσωκομματικές πιέσεις δεν προχώρησε μέχρι τέλους.

Προεδρικό διάταγμα 391/1982

Ρύθμισε τις λεπτομέρειες σχετικά με την τέλεση των πολιτικών γάμων, τη χορήγηση της άδειας γάμου και το περιεχόμενο της βεβαιωτικής πράξης για την τέλεση πολιτικών ή θρησκευτικών γάμων. Άρθρο 5:. «Σε κάθε Δήμο ή κοινότητα ο δήμαρχος ή ο πρόεδρος της κοινότητας ορίζουν με πάγια πράξη τους μια τακτή ημέρα της εβδομάδας και ορισμένη ώρα ενάρξεως για την τέλεση των γάμων για τους οποίους υποβλήθηκαν σχετικές αιτήσεις […]. Με όμοιο τρόπο καθορίζεται, κατά μόνιμο τρόπο και εφόσον δεν υπάρχει ήδη καθορισμένη κατάλληλη αίθουσα τελετών στο δημοτικό ή το κοινοτικό κατάστημα, η αίθουσα, ακόμα και έξω από το κατάστημα του δήμου ή της κοινότητας στην οποία θα γίνεται η σχετική τελετή. […] Ο δήμαρχος ή ο πρόεδρος της κοινότητας μεριμνούν για την κατάλληλη διαρρύθμιση και διακόσμηση της αίθουσας ώστε να δίνεται στην τελετή του γάμου η επισημότητα που της ταιριάζει».

Δεύτερο σημείο τριβής και εδώ υπεύθυνοι είναι οι απανταχού δήμαρχοι. Πόσα δημαρχεία στην Ελλάδα έχουν ορίσει αρκετές μέρες που να τελούνται γάμοι, τα περισσότερα έχουν μια συγκεκριμένη μέρα και ώρα, συνήθως στο «άσχετο», «κάθε Πέμπτη δέκα με δώδεκα το πρωί», μας δήλωσε ένας δήμαρχος της περιοχής Αττικής. «Αλλά κάνουμε και τα στραβά μάτια αν πρόκειται για γνωστούς και φίλους», πρόσθεσε συνωμοτικά. Και πόσα δημαρχεία φροντίζουν πράγματι για ένα όμορφα διαμορφωμένο χώρο; Στις περισσότερες περιπτώσεις οι πολιτικοί γάμοι τελούνται στην αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου με το κλασσικό έδρανο του προεδρείου, όπου κάθεται ο αντιδήμαρχος και οι υπόλοιποι στριμώχνονται όπως όπως ανάμεσα σε καρέκλες και τραπέζια. Ελάχιστοι διαθέτουν την αίθουσα τελετών του δήμου για τη δεξίωση μετά.

Μεγάλη πίκρα ο πολιτικός

Φωτεινή εξαίρεση, ο Δήμος Αθηναίων, στον οποίο οι γάμοι τελούνται στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου, στην οδό Ακαδημίας σε μία πολύ όμορφη, κατά γενική ομολογία αίθουσα, και ίσως μερικές άλλες περιπτώσεις, των οποίων η σπανιότητα αναδεικνύει τη μιζέρια που κατατρέχει τους υπόλοιπους. Γιατί λοιπόν, οι δήμαρχοι, οι αιρετοί αυτοί αντιπρόσωποι των πολιτών αντί να τους ομορφαίνουν τη ζωή τους σπρώχνουν κατ’ ευθείαν στην αγκαλιά του παπά της ενορίας; Γιατί στην ενορία είναι που παίζεται και ένα μεγάλο κομμάτι του εκλογικού παιχνιδιού. Μόνο όποιος έχει παρακολουθήσει από κοντά τις δημοτικές και νομαρχιακές εκλογές στη γειτονιά του μπορεί να συνειδητοποιήσει τι ακριβώς διαμείβεται ανάμεσα σε υποψήφιους δημάρχους και πράσινους ή μπλε ρασοφόρους. Η στήριξη της εκκλησίας σημαίνει σοβαρό πλεονέκτημα για τις δύο Κυριακές. Ποιος θα πάει κόντρα;

Όσοι λοιπόν ονειρεύονται η μέρα αυτή να τους μείνει αξέχαστη προτιμούν τον παραδοσιακό λαμπερό θρησκευτικό γάμο από την «πίκρα» του πολιτικού. Και τα σκάνε… και χοντρά μάλιστα.

Ποιος τολμά;

Θεωρητικά ένας πολιτικός γάμος μπορεί να στοιχίσει όσο και ένας θρησκευτικός. Προσκλητήρια, νυφικό, κουστούμι, φωτογραφίες, μπουμπουνιέρες, βίντεο και όλα τα συνοδευτικά. Το μόνο που γλιτώνει κανείς είναι η «λυπητερή» που χρεώνουν πολλές εκκλησίες a la mode γιατί έχουν τέτοια ζήτηση –ειδυλλιακό περιβάλλον, σικ γειτονιά- που για να πάρεις σειρά και καπάρο δίνεις και μάλιστα τσουχτερό και περιμένεις ένα εξάμηνο. Στην πράξη όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Όσοι διαλέγουν τον πολιτικό γάμο είναι άλλης νοοτροπίας και προτιμούν να μειώσουν το «θέαμα». Σε ποσοστά είναι οι λιγότεροι σε ολόκληρη την Ευρώπη; Ίσα που αγγίζει το 10% και αυτό με παλιότερα στοιχεία, πριν τη στροφή προς την εκκλησία που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια. Ποιοι είναι αυτοί οι τολμηροί; Κατ’ αρχήν οι αλλοδαποί. Σκηνή προ μηνός σε δημαρχείο της Αττικής. Δύο νέα παιδιά έρχονται να παντρευτούν μαζί με μια χούφτα συγγενείς (Δευτέρα 11 το πρωί!) Αυτός Πολωνός, αυτή Βουλγάρα. Επικοινωνούν στα ελληνικά μεταξύ τους, γνωρίστηκαν εδώ και εδώ θέλουν να ζήσουν για πάντα. Προσφέρουν σε όλους τους παρευρισκόμενους (υπαλλήλους και τυχαίους επισκέπτες) σαμπάνια. Αυτοί είναι οι τυχεροί, βρήκαν τον επίγειο παράδεισο. Δεύτερη κατηγορία, οι «ξαναπαντρεμένοι», που έχουν ζήσει ήδη το μυστήριο μία φορά και δεν την ξαναπατάνε. Ή που τα παιδιά τους θέλουν να αποφύγουν το ρεζιλίκι. Τρίτη κατηγορία δεν υπάρχει γιατί πολλοί από τους πάλαι ποτέ νέους επαναστάτες, επέστρεψαν στις αγκάλες της εκκλησίας για ένα όψιμο θρησκευτικό γάμο. Τέτοια βλέπουν οι νεώτεροι και που να τολμήσουν…

Όλοι εναντίον του

Η τελευταία αυτή παράμετρος είναι ίσως και η πιο υπολογίσιμη. Ο ψυχολογικός και κοινωνικός εκβιασμός εκ μέρους της οικογένειας αλλά και ο αποκλεισμός από άλλα μυστήρια εκ μέρους της εκκλησίας, κάνουν πολλά ζευγάρια να μην θέλουν να μπλέξουν. Η μάνα πεθαίνει, ο πατέρας αποκληρώνει, ο παππούς μουτρώνει. Και η δαμόκλειος σπάθη πάνω από τα κεφάλια όλων. Οι ρασοφόροι αρνούνται να βαφτίσουν παιδιά, να πουν ευχές σε κηδείες. Υπάρχουν όμως πραγματικά κυρώσεις;

Ο μητροπολίτης Ιωαννίνων, σεβασμιότατος Θεόκλητος ξεκαθαρίζει πως δεν πρόκειται για κυρώσεις. «Η εκκλησία δεν υποχρεώνει κανέναν να είναι μέλος της. Κάθε μέλος πρέπει να αποδέχεται το σύνολο της διδασκαλίας της. Επομένως είναι προσωπική τοποθέτηση ενός εκάστου το πως θα σταθεί απέναντι στην εκκλησία. Ή ως μέλος κανονικό, ή ως αιρετικό ή ως προτεσταντίζων. Δεν μπορούμε να μιλούμε για κυρώσεις γιατί η εκκλησία δεν έχει κυρώσεις με την έννοια της τιμωρίας. Οι κανόνες που υπάρχουν έχουν καθαρά παιδαγωγικό χαρακτήρα και δεν είναι τιμωρία ή αμοιβή. Επίσημη κατάσταση δεν υπάρχει ούτε τίθεται θέμα γιατί ο καθένας προσέρχεται στο μυστήριο του γάμου εάν το θέλει. Προσωπικά, προτιμώ εκείνος που δεν πιστεύει στο μυστήριο, να πάει να κάνει τον πολιτικό του γάμο, τότε όμως δεν θα είναι πλήρες μέλος της εκκλησίας γιατί θα έχει απορρίψει ένα μέρος της διδασκαλίας. Δεν αρνούμαι ότι είναι χριστιανός αλλά οπωσδήποτε η στάση του είναι στάση ανυπακοής και μία στάση που φέρνει ανακολουθία στον ίδιο». Ο ίδιος θα βάφτιζε ένα παιδί, καρπό πολιτικού γάμου; «Θα το βάφτιζα όπως θα βαφτίσω και το νόθο παιδί. Είναι ένας άνθρωπος που μου προσφέρεται προς βάφτιση. Εκείνο το οποίο έχω εφαρμόσει είναι ότι δεν επιτρέπω να γίνονται ανάδοχοι οι μη τελέσαντες θρησκευτικό γάμο. Ο ανάδοχος υποτίθεται ότι αναλαμβάνει την ευθύνη της καθοδηγήσεως του αναδεξιμιού του στην ορθή πίστη. Όταν ο ίδιος δεν την έχει εμπράκτως πως θα το κάνει;».

Η έκπληξη στο τέλος

Η διαδικασία έκδοσης άδειας γάμου είναι πιο εύκολη για τον θρησκευτικό παρά για τον πολιτικό γάμο. «Ο πολιτικός γάμος είναι υπόθεση ανάμεσα στο κράτος και το κράτος ενώ ο θρησκευτικός είναι υπόθεση ανάμεσα στο κράτος και την εκκλησία», εξηγεί μια δημοτική υπάλληλος στο τμήμα ληξιαρχικών πράξεων. «Και φυσικά οι σχέσεις κράτους-εκκλησίας είναι πολύ πιο εύκολη υπόθεση», δηλώνει. Έχει άδικο μήπως;

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Κράμα» τον Ιούνιο του 2003